2019 жылдан бастап Қазақстанда ЕАЭО-да тауарларды сәйкестендіру тәсілімен таңбалау туралы келісім және «Сауда қызметін реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы аясында іске қосылған тауарларды міндетті таңбалау жүйесі белсенді қолданылуда. Оны техникалық іске асыруды Сауда министрлігі өткізген ашық конкурс негізінде 2019 жылы Бірыңғай оператор ретінде таңдаған «Қазақтелеком» АҚ жүзеге асырады.
Міндетті таңбалау нарықтың ашықтығын арттыруға, 2023 жылы 1,5 триллион теңгені құраған тауардың көлеңкелі айналымының көлемін барынша азайтуға және тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуге арналған. Қазіргі уақытта темекі өнімдері (2020 жылғы 1 қазаннан бастап), аяқ киім (2023 жылғы 1 сәуірден бастап) және дәрі-дәрмектер (2024 жылғы 1 шілдеден бастап) міндетті түрде таңбалануы тиіс .
Таңбалауды енгізудің негізгі қағидаттарына мыналар жатады: әлеуметтік-экономикалық салдарларды бағалау бойынша пилоттық жобаларды өткізу, енгізудің орындылығын талқылау үшін талдау және қоғамдық тыңдаулар, нормативтік құқықтық базаны үкіметпен келісу және бекіту.
Міндетті таңбалауды тек қана мемлекеттік органдар ведомствоаралық комиссияның қорытындылары негізінде енгізеді. Бірыңғай оператор таңбалаудың ақпараттық жүйесін әзірлейді және жүргізеді, Ұлттық өнім каталогын ұсынады, нарыққа қатысушыларға тегін қолдау мен оқытуды қамтамасыз етеді. Оператор таңбаланатын өнім топтарын таңдауға әсер етпейтінін және нормативтік базаны құруға қатыспайтынын ескеру маңызды.
Өнімді таңбалау тұтынушыларды контрафактілік өнімдерден қорғауға, жеткізу тізбегінің ашықтығына кепілдік беруге, көлеңкелі айналым деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді. Мысал ретінде 2024 жылдың 1 шілдесінен бастап енгізілген дәрілік заттарды міндетті таңбалауды келтіруге болады. Қаптамадағы бірегей код дәрінің өндірушіден тұтынушыға дейінгі бүкіл жолын бақылауға мүмкіндік береді, контрафактілік тәуекелді барынша азайтады және өмірлік маңызды дәрілік заттардың тұрақты жеткізілімін қамтамасыз етеді.
Аяқ киім секторы үшін өтпелі шаралар қарастырылды, оның ішінде таңбаланбаған өнімді сату мерзімдерін ұзарту және Қазақстан Республикасының аумағында импорттық аяқ киімді таңбалау мүмкіндігі берілді.
Таңбалау жүйесі есеп жүйелерімен біріктірілген, ол операциялардың қайталануын болдырмайды. Сонымен қатар, нарыққа қатысушыларға ыңғайлы болу үшін электрондық цифрлық қолтаңбаны пайдалана отырып, таңбалау жүйесінде тіркелуге, тауарлардың есебін жүргізуге және олардың қозғалысын басқаруға, сондай-ақ тауарды айналымға енгізу мен шығару процестерін жеңілдетуге мүмкіндік беретін NaqtySauda.Akt мобильді қосымшасы әзірленді.
Таңбалау жүйесі тұтынушыларға Naqty Onim қолданбасы арқылы тауарлардың заңдылығын тексеру құралын ұсынады. Кодты сканерлеу арқылы пайдаланушы өнімнің шығу тегі және оның сипаттамалары туралы ақпаратты алады, бұл оған саналы таңдау жасауға мүмкіндік береді.
Болжамдарға сәйкес, 2030 жылға қарай таңбалаудың арқасында темекі, аяқ киім және фармацевтикалық өнімдер санаттары бойынша 198 миллиард теңгенің тауарын көлеңкеден шығару жоспарлануда.
