Түркістан қаласының төрінде орналасқан Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – сопылық ілімнің негізін қалаған ұлы тұлғаға арнап салынған, бүкіл түркі баласына белгілі тарихи ескерткіш. Қазақтың дарынды ақыны Мағжан Жұмабаевтың «Түркістан – екі дүние есігі ғой, Түркістан – ер түріктің бесігі ғой» деген сөзі осы кесененің маңыздылығын айқын көрсетеді. Алайда, ғасырлар бойы сақталып келген бұл тарихи жәдігердің бүгінгі ахуалына байланысты бірнеше жылдан бері мәселелер көтеріліп келеді.
Сарапшылардың пікірінше, «Белгілі тарихи ескерткіш – Қожа Ахмет Ясауи кесенесі ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген алғашқы қазақстандық нысан және ортағасырлық сәулет өнерінің бірегей ескерткіштеріне жатады. Оның маңыздылығы мен тарихи-мәдени құндылығын ескере отырып, сондай-ақ оның сақталуын қамтамасыз ету мақсатында Үкімет «Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығын мемлекеттік қорғауға жататын объектілер тізбесіне енгізу туралы шешім қабылдады. Объектінің қауіпсіздігін ішкі істер органдарының тиісті бөлімшелері қамтамасыз етеді» —
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген алғашқы қазақстандық нысан әрі ортағасырлық сәулет өнерінің бірегей ескерткіші болып табылады. Кесененің тарихы 14-ғасырдың соңына, яғни 1396 жылы Әмір Темірдің бұйрығымен басталады. Нысанның құрылысы басталғанда, алдымен ұстазы Арытан бабқа арналған ғимарат тұрғызылды. Кейін Ясауи кесенесінің құрылысына құт қонып, әмірдің бұйрығы орындалған. Кесенеде Ясауиден бөлек, қазақ халқының жиырма бір ханы, ақылы асқан билері мен батырлары да жерленген.
Кесененің ені 46 метр, биіктігі 65 метр. Онда отыздан аса бөлме орналасқан, олар «Қазандық», «Үлкен Ақсарай», «Кіші Ақсарай», «Құдықхана», «Кітапхана», «Асхана», «Көрхана», «Мешіт» секілді топтарға бөлінеді. Кесенедегі қазандық – Қазақстан мен Орта Азиядағы қыштан өрілген ең үлкен күмбез болып саналады.
Кесенеге кірген адам, әсем есіктен Қожа Ахмет Ясауидің мүрдесі қойылған бөлмеге өтеді. Ғимарат ішінде дәліздер, халимкана, құдықхана, кітапхана және көрхана сынды арнайы бөлмелер бар. Кесененің ең құнды жәдігері – Тайқазан. Тайқазан Әмір Темірдің бұйрығымен 14-ғасырдың соңында Түркістан қаласы маңындағы Қарнақ ауылында құйылған. Ол ирандық шебер Әбділ Әзиз Шарафаддин Тебризи қолынан шыққан.
Тайқазан, тарих барысында Санкт-Петербургтегі Эрмитажда сақталғаннан кейін, 1989 жылы Ясауи кесенесіне қайтарылды. Тайқазан түркі жұртының құт-берекесі болып саналады. Кесененің тарихи, мәдени, және рухани маңыздылығын арттыру мақсатында мемлекет тарапынан тиісті шаралар қолға алынуда. Кесененің қатаң қорғауға алынуы – оның болашағын қамтамасыз ету үшін аса маңызды.
Бүгінгі күні Түркістан қаласының мәдени және туристік орталығына айналған кесене, еліміздің тарихындағы маңызды орындардың бірі болып табылады. Жергілікті тұрғындар мен туристердің бұл жерге деген қызығушылығы артып келеді. Тарихи жәдігерлерді қорғау, сақтау және халық арасында насихаттау – еліміздің міндеті. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – біз үшін ұлттық құндылық, мәдени мұра, әрі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын рухани байлық.
Осылайша, кесененің маңызы мен қазіргі жағдайы, ғылыми жұмыстар мен мемлекеттік қолдау арқылы сақталып, болашаққа жеткізілмек.
